Toka

Toka eshte planeti i 3-te nga Dielli, si dhe i 5-ti me i madh ne tete planetet ne Sistemin Diellor. Toka eshte gjithashtu me e madhe e te kater planeteve ne brendesine e Sistemit Diellor. Ajo eshte referuar disa here ne bote si , Blue Planet, ose me emrin e saj latin, Terra + gjallesave te miliona llojeve duke perfshire edhe njerezit. Toka eshte aktualisht i vetmi vend ne univers ku jeta eshte e njohur per ekzistence. Planeti yne eshte formuar 4540000000 ose 4.5 miliard vjet me pare, dhe jeta u shfaq ne siperfaqe te saj brenda 1 miliard vjetesh. Qe atehere, biosfera Tokes ka ndryshuar ndjeshem atmosferen dhe kushtet e tjera te planetit, duke bere te mundur perhapjen e organizmave te ndryshme, si dhe me formimin e shtreses se ozonit e cila, se bashku me fushen magnetike te Tokes bllokon rrezatimit e demshem te Diellit . Vetite fizike te Tokes, si dhe historine e saj gjeologjike dhe orbitale, jane faktet kryesore per mbijetesen dhe jeten gjate kesaj periudhe.

Toka ndervepron me objekte te tjera ne hapesire, sidomos me Diellin dhe Henen. Aktualisht, orbita e Tokes rrotullohet nje here per çdo rreth 366,26here qe ajo rrotullohet rreth boshtit te saj. Ky eshte nje vit yjor, i cili eshte i barabarte me 365,26 dite diellore. Aksi i rrotullimit se Tokes eshte 23,4 ° larg nga perpendikulari me avionin e tij orbital. Gjithsashtu ai ndikon ne prodhimin e variacioneve sezonale ne siperfaqen e planetit me nje periudhe te nje viti tropikal (365,24 dite diellore). Hena, e cila filloi rrotullimin e sajt rreth Tokes 4530000000 vjet me pare, ofron stabilizimin e oqeaneve, stabilizon anen e boshtit dhe gradualisht ngadaleson rrotullimin e Tokes. Rreth 3800000000 dhe 4100000000 vjet me pare, pati ndikime te shumta gjate bombardimeve te asteroideve dhe shkaktoi ndryshime te rendesishme ne mjedis (me te theksuara ne siperfaqe).

Toka eshte planeti i 3 nga Djelli dhe i 5 per madhesi .

Distanca/Orbita rreth Diellit: 149,598,262 km. 
Perihelion (Distanca me e afert me diellin): 147,098,291 km.
Aphelion (Distanca me e larget me diellin): 152,098,233 km.
Rrezja Mesatare: 6,371.00 km.
Diametri Polar: 12,742 km.
Diametri Ekuadorial: 12,756 km.
Perimetri Mesatar: 40,030.2 km.
Volumi: 1,083,206,916,846 km³.
Masa: 5,972,190,000,000,000,000,000,000 kg.
Dendesia: 5.513 g/cm³.
Siperfaqa: 510,064,472 km².
Graviteti i Siperfaqes: 9.80665 m/s².
Shpejtesia e Ikjes: 40,281 km/h.
Periudha rrotulluese rreth vetes (Gjatesia e Dites/Nates): 23.9 / 24 ore.
Periudha rrotulluese rreth Diellit (Gjatesia e Vitit): 365.26 dite.
Shpejtesia Mesatare e Orbites rreth Diellit: 107,218 km/h.
Orbita e Cuditeshme: 0.01671123.
Orbita e Pjerret: 0.00005 grade.
Prirja Ekuatoriale e Orbites: 23.4393 grade.
Orbita Perimetrale: 939,887,974 km.
Temperatura minimale/maksimale ne Siperfaqe: -88/+58 °C.
Perberjet Atmosferike: Oksigjen, Azot, Avuj Uji.

Toka ka vetem nje Hene ose sic quhet ndryshe Satelit.

Toka eshte sic quhet ndryshe planeti (Earth ne Anglisht ) ( Tellus ne gjuhen Romake) (Gaia ne Greqishten e lashte)

Kuptimi i plote i Tokes u be nga Nikola Koperniku, i cili arriti te binde te gjithee duke korigjuar shume shkencetare te asaj kohe, qe besonin se Toka ishte qendra e gjithshkaje , duke ardhur te Galileo Galileo, i cili arriti te krijoje teleskopin e pare ne ate kohe , dhe mbeshteti Kopernikun ne teorine e tij. Pra pas kuptimit te plote te Sistemit Diellor nga Koperniku dhe mbeshtetja e plote e Galileos per kete te fundit , u arrit ne konkluzionin, qe Toka eshte thjesht nje planet si gjiteh te tjeret, qe rretullohet rreth Diellit.

Toka eshte e ndare ne disa shtresa, te cilat kane lende kimike te dallueshme dhe sizmike.

0- 40 Kore 
40- 400 Pjesa e Sipme e Qendres
650-2700 Pjesa e ulet e qendres
2700-2890 Shtresa 
2890-5150 Berthama e Jashtme
5150-6378 Berthama e Brendeshme
                                   

Korja varion ne trashesi te konsiderueshme, eshte e holle nen oqeanet, e trashe nen kontinente. Berthama e ebrendshme dhe korja kane perberjen kryesore te planetit, Berthama e jashtme dhe shtresat e llaves jane plastike ose gjysem - te lengshme. Shtresat e ndryshme jane te ndara, te cilat jane te dukshme ne te dhenat sizmike, me i njohur nga keto eshte nderprerja midis mbeshtjellesit te kores dhe ciklit te larte. Pjesa me e madhe masive e Tokes eshte e mbuluar, shumica e pjeses tjeter ne baze eshte nje pjese e vogel.

Atmosfera = 0.0000051
Oqeanet = 0.0014
Korja = 0.026
Midis Llaves dhe Kores = 4.043
Berthama e Jashtme = 1.835
Berthama e Brendeshme = 0.09675

Berthama (Qendra e Tokes) eshte e perbere kryesisht nga hekuri, edhe pse eshte e mundur qe disa elemente te lehte mund te jene te pranishem. Temperaturat ne Berthame (Qendra e Tokes) mund te jene te larta dhe arrijne deri ne 7500 grad celcius me nxehte se sa siperfaqja e Diellit. Ne pjesen e poshtme te Berthames ka me teper perberje Silikoni, oksigjen me pak hekur, kalcium dhe alumin. (Ne Pjesen e Siperme te Berthames) ka me shume olivene dhe pyroxene (hekur / silikate magnezi), kalcium dhe alumin. Ne e dime qe shumica e ketyre vijne vetem nga perberjet sizmike. Mostrat nga mbeshtjellesit e siperm mberrijne ne siperfaqe si llave Vullkani, por nga shumica e Tokes eshte e parritshme. Korja eshte kryesisht kuarci (dioksid silikoni) dhe silikate te tjera si minerale. Marre si nje e tere, perberja kimike e Tokes (nga masa) eshte :


34.6% Hekur
29.5% Oksigjen
15.2% Silicon
12.7% Minerale
2.4% Nikel
1.9% Squfur
0.05% Titan

Planetet e tjere ndoshta kane struktura te ngjashme dhe kompozime te ndryshme nga Toka. Hena ka me shume se nje baze te vogel, Merkuri ka nje baze shume me te madhe (ne krahasim me diametrin e tij). Midis berthames dhe kores tek Marsi ka nje shtrese shume te trashe, Toka mund te jete i vetmi planet me Kore te dallueshme, si ate te brendeshmen ashtu edhe te jashtmen.

Ndryshe nga planetet e tjera tokesore, korja e Tokes eshte e ndare ne disa Pllaka te veçanta te ngurta qe notojne ne menyre te pavarur siper kores se poshtme. Teoria qe pershkruan kete eshte e njohur si pllakat tektonike. Ajo karakterizohet nga dy procese kryesore, perhapjen dhe levizjen. Perhapja ndodh kur dy pllaka levizin larg nga njeri-tjetri dhe del nje kore e re, e cila krijohet nga poshte ne shtratin e oqeanit . Levizja ndodh kur dy pllaka perplasjen dhe njera nga buzet zhytet nen tjetren dhe perfundon duke shkaterruar koren. Ka edhe levizje transversale ne disa kufij pjate (P.sh. San Andreas Fault ne Kaliforni) dhe perplasjeve mes pllakave kontinentale (P.sh. Indi / Euroazi).Toka ka (aktualisht) tete pllaka kryesore.


Pllaka e Amerikes Veriut
Pllaka e Amerikes Jugut 
Pllaka e Antarktida 
Pllaka e Europes Dhe e Azis 
Pllaka Afrikane 
Pllaka Australiane dhe Indiane 
Pllaka Perendimore e Oqeanit Paqesor 
Pllaka e Oqeanit Paqesor 

Ka edhe 20 apo me shume Pllaka te vogla te tilla si, Arab, Cocos, Pllaka Filipine Etj. Termetet jane shume me te zakonshme ne kufijte e Pllakave.

Siperfaqja e Tokes eshte mjaft e re, relativisht e shkurter (sipas standardeve astronomike) periudhe 500.000.000 vjet apo me shume, siperfaqja dhe proceset tektonike jane shkaterruar dhe krijoi nje ndryshim te madh ne siperfaqen e Tokes dhe ne kete menyre u pane te gjitha eliminimet dhe gjurmet e historise gjeologjike siperfaqesore me pare (te tilla si bombardimi nga asteroidet dhe kometat ). Keshtu historia shume e hershme e Tokes eshte fshire. Toka eshte 4,5 tek 4.6 miljard vjeç, por shkembinjte me te vjeter te njohur jane rreth 4 miliarde vjet te vjetra dhe shkembinjte me te vjeter se 3 miliard vjet jane te rralla. Zhvillimet me te vjetra te organizmave te jeteses jane me pak se 3900000000 vjeç. Nuk ka rekord te periudhes kritike kur jeta nisi zhvillimin e saj.

71% e siperfaqes se Tokes eshte e mbuluar me uje. Toka eshte planeti i vetem, ne te cilin uji mund te ekzistoje ne forme te lengshme ne siperfaqe (edhe pse mund te kete perberje te lengshme ose metan ne siperfaqe, titan dhe ne siperfaqen e (njeres nga henat Jupiter e quajtur Europa). Uji eshte natyrisht thelbesor per jeten siç e njohim ne. Kapaciteti i ngrohjes se oqeaneve eshte gjithashtu shume i rendesishem ne mbajtjen e temperatures se Tokes relativisht te stabilizuar. Uji eshte gjithashtu pergjegjes per shumicen e ndryshimeve klimaterike ne kontinentet e Tokes. Eshte nje proces i vecante ne Sistemin Diellor ne ditet e sotme (edhe pse kjo mund te kete ndodhur ne Mars ne te kaluaren).

Atmosfera e Tokes eshte 77% azot, 21% oksigjen, me gjurmet e argonit, dioksidit te karbonit dhe ujit. Toka mendohet te kete qene e dominuar me shume nga dioksidi i karbonit ne atmosfteren e saj ne fillimet e krijimit , por kur Toka u formua e para, ajo ka qene e perbere me shume nga shkembinj dhe shume pak pjese uji (Oqeanet), e cila ndimoi per zhvillimin e jetes ne planet.
Pllakat tetonike mbajne nje pjese te vazhdueshme te dioksidit te karbonit ne atmosfere , dhe perben nje rol te rendesishem per te ruajtur tempraturen e Tokes kunder efekteve te ndryshme. Efektet e atmosferes dhe siperfaqes arrijne te mbajne temperaturen rreth 35 grade Celcius dhe -21 grade celcius nen 0 . Pa kete rol te rendesishem oqeanet do te ngrinin teresisht dhe jeta qe ne jetojme do ishte e pa mundur . Prania e oksigjenit te lire eshte mjaft i domosdoshem . Oksigjeni eshte nje gaz shume reagues dhe ne rrethana normale dhe kombinohet me shume elemente te tjera. Oksigjeni ne atmosferen e Tokes eshte e prodhuar dhe mirembajtur nga proceset biologjike. Pa jete nuk do te kishte oksigjen te lire.

Nderveprimet e Tokes dhe Henes ngadalesojne rrotullimin e Tokes, me rreth 2 milisekonda per shekull. Simulimet aktuale tregojne se rreth 900 milion vjet me pare ka qene nje proces jo prej 365 ditesh, por nje proces prej 481 ditesh, dhe jo 24 ore sic eshte tani, por 18 ore .

Toka ka nje fushe magnetike modeste e prodhuar nga rryma elektrike ne berthamen e jashtme, nderveprimet e eres diellore, fusha magnetike e Tokes, dhe atmosferen e siperme te Tokes. Parregullsite ne keta faktore shkaktojne levizjet e poleve magnetike gjithashtu dhe te siperfaqes se tokes.